ตดหมูตดหมา MO Memoir : Monday 19 October 2558

ย่านพาโหม น. ชื่อไม้เถาหลายชนิดในสกุล Paederia วงศ์ Rubiaceae ลำต้นมีขน กลิ่นเหม็น เช่น ชนิด P. Linearis Hook. f. ใช้แต่งกลิ่นอาหารและทำยาได้, ตดหมูตดหมา ก็เรียก. (พจนานุกรม ฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ. ๒๕๔๒ พิมพ์ครั้งที่ ๑ พุทธศักราช ๒๕๔๖ หน้า ๙๐๓)

รูปที่ ๑ ทางใต้เรียก "ย่านพาโหม" ส่วนภาคกลางเรียกว่า "ตดหมูตดหมา" คุณแม่บอกว่าใบใช้กินกับข้าวยำได้

การเวกต้นนี้เจ้าของบ้านเดิมเขาปลูกเอาไว้ ถ้านับอายุจนถึงวันนี้ก็เลยสามสิบปีไปแล้ว เดิมทีมันก็โตขึ้นและเลื้อยไปตามขอบกำแพงที่กั้นระหว่างบ้านและสวนร้าง การเวกไม่ใช่ไม้เลื้อยที่อาศัยการพันลำต้นไปรอบ ๆ ไม้อื่น มันอาศัยมือเกาะรูปตะขอไว้เกาะเกี่ยวกับกิ่งไม้อื่นในการยึดเกาะ แม้ว่ามันจะไม่ออกดอกบ่อยนัก แต่ดอกการเวกก็กลิ่นหอมดี อย่างไรก็ตามมีอยู่อย่างหนึ่งที่ผมไม่ค่อยชอบเกี่ยวกับต้นนี้ก็คือ เวลาจะตัดแต่งกิ่งทีใด ต้องคอยสังเกตให้ดี ๆ เพราะมันเป็นที่ซ่อนตัวอย่างดีสำหรับงูเขียวหางไหม้ เพราะทั้งสีลำต้นและขนาดลำต้นมันกลมกลืนดีเหลือเกิน
  

ทีนี้พอจะทุบรั้วเพื่อเชื่อมที่ดินสองแปลงให้ติดกัน จะตัดการเวกที่อยู่มานานทิ้งก็เสียดาย ก็เลยต้องมีการสร้างซุ้มให้มันมีที่เลื้อยซะหน่อย แม้ว่าจะเป็นเพียงแค่ซุ้มเล็ก ๆ แต่ก็เป็นที่ทำให้มันอาศัยเลื้อยต่อไปยังต้นไม้ใหญ่ข้าง ๆ และไต่ขึ้นไปบนตัวบ้านได้ ซุ้มนี้ไม่เพียงแต่เป็นที่สำหรับให้การเวกอาศัย ด้วยการที่ใบมันดกทั้งปี และใต้ซุ้มก็เป็นที่โปร่ง ก็เลยมีนกมาทำรังออกไข่อยู่เป็นประจำ นอกจากนี้ก็ยังมีไม้เลื้อยสารพัดชนิดที่ใครต่อใครเอาเมล็ดหรือฝักมาโปรยทิ้งไว้ข้าง ๆ เลื้อยไต่ขึ้นเต็มไปหมด ไม่ว่าจะเป็น ตำลึง อัญชัน ตำลึง และ "ย่านพาโหม"

รูปที่ ๒ ซุ้มการเวกเล็ก ๆ ที่สุดท้ายก็กลายเป็นสถานที่ให้ไม้เลื้อยหลากหลายพันธุ์เจริญเติบโต

ย่านพาโหมนี้คุณแม่เอาเมล็ดพันธุ์จากบ้านทางใต้มาโรยเอาไว้ บอกว่าใบเอาไว้กินกับข้าวยำได้ ตอนแรกผมก็ไม่รู้เหมือนกันว่ามันคืออะไร นึกว่าเป็นวัชพืชขึ้นแข่งกับผักตำลึง (ที่มันมีอยู่รอบบ้านไปหมด) ดังนั้นเวลาตัดแต่งกิ่งไม้เลื้อยแต่ละที ก็ต้องระวังไม่ไปตัดเอาลำต้นหลักของมัน ไม่งั้นมันจะตายทั้งหมด เอาแค่กำจัดกิ่งย่อยออกซะบ้าง ไม่ให้รกเกินไป

รูปที่ ๓ ซากรังนกกางเขนที่มาอาศัยซุ้มการเวกทำรังออกไข่

ตามพจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตยสถานบอกว่าบางทีก็เรียก "ย่านพาโหม" นี้ว่า "ตดหมูตดหมา" แต่พอค้นดูทางอินเทอร์เน็ตก็มีคนเรียกว่า "ตูดหมูตูดหมา" แต่ผมว่าชื่อ "ตูดหมูตูดหมา" มันน่าจะเป็นการเรียกที่เพี้ยนมาจาก "ตดหมูตดหมา" มากกว่า เพราะถ้าเป็นการเรียกชื่อด้วยการใช้ลักษณะที่มี "กลิ่นเหม็น" ไม่ได้ใช้ "รูปร่าง" ที่เหมือน ดังนั้นคำว่า "ตด" จึงตรงความหมายในขณะที่คำว่า "ตูด" นั้นจะไม่สื่อถึงอะไรเกี่ยวกับต้นนี้เลย

ที่เขียนเรื่องนี้ใช่ว่าเป็นเพราะมีความรู้ดีเกี่ยวกับต้นไม้ อันที่จริงเป็นเพราะไม่ค่อยรู้อะไรต่างหาก พอได้เรียนรู้อะไรมาก็เอามาเขียนบันทึกไว้กันลืม จะได้รู้ว่าแต่ละสิ่งที่อยู่รอบบ้านนั้นมันมีที่มาที่ไปอย่างไร