เมื่อลมหนาวมา ก็ได้เวลาล้างถัง MO Memoir : Thursday 10 November 2559

ความรู้ดั้งเดิมที่คนที่หากินกับท้องทะเลจะต้องรู้กันก็คือ เวลาน้ำขึ้น-น้ำลง และ ทิศทางลม

ทิศทางลมที่พัดอยู่ริมชายฝั่งทะเลนั้นตอนกลางวันและตอนกลางคืนแตกต่างกัน วิชาวิทยาศาสตร์ในโรงเรียนสอนให้เราทราบว่าสาเหตุเป็นเพราะตอนกลางวันพื้นดินจะร้อนมากกว่าท้องน้ำ ทำให้อากาศทางด้านพื้นดินร้อนมากกว่า และลอยตัวสูงขึ้นบน อากาศทางด้านพื้นน้ำที่เย็นกว่าก็จะไหลเข้ามาแทนที่ กลายเป็นลมที่เรียกว่า"ลมทะเล" ที่พัดเข้าหาฝั่ง แต่ในตอนกลางคืนลมจะพัดกลับทิศกัน ด้วยว่าพื้นดินนั้นเก็บความร้อนได้น้อยกว่าพื้นน้ำ ดังนั้นพอไม่มีแสงอาทิตย์ส่อง พื้นดินก็จะเย็นเร็วกว่าพื้นน้ำ อากาศทางฝั่งพื้นน้ำที่อุ่นกว่าก็จะลอยตัวขึ้น อากาศเย็นทางฝั่งพื้นดินก็จะไหลเข้าไปแทนที่ กลายเป็น "ลมบก" ที่พัดออกจากฝั่ง และในสมัยที่ชาวประมงยังใช้เรือใบในการออกจับปลา ก็ได้อาศัยลมนี้ในการแล่นเรือออกจากฝั่ง ก่อนที่จะกลับเข้าฝั่งในตอนกลางวันด้วยลมทะเล

ปลายปีที่แล้วในช่วงเวลาประมาณนี้ของปี ได้มีโอกาสนั่งคุยกับวิศวกรเคมีท่านหนึ่งที่ทำงานอยู่ที่โรงงานปิโตรเคมีแห่งหนึ่งที่อยู่ริมทะเลที่จังหวัดระยอง ระหว่างการสนทนานั้นก็มีการคุยกันถึงเรื่องลมฟ้าอากาศและขนบธรรมเนียมประเพณีต่าง ๆ ที่ส่งผลต่อการทำงานในสายอาชีพวิศวกร ผมเองก็เคยเห็นกรณีที่รุ่นพี่วิศวกรโยธาเจอปัญหาเกี่ยวกับงานก่อสร้างที่ไปตรงกับฤดูการเกี่ยวข้าวที่ทำให้ในเกิดปัญหาการหาแรงงานมาทำงานไม่ได้ เพราะในช่วงเวลานั้นแรงงานก่อสร้างส่วนใหญ่ในบ้านเราส่วนหนึ่งเป็นเกษตรกรผู้ปลูกข้าวทางภาคอีสาน ระหว่างที่รอให้ต้นข้าวออกรวงนั้นก็ยกขบวนเดินทางออกจากหมู่บ้านกันเป็นกลุ่ม (เรียกว่ายกครอบครัวหรือยกหมู่บ้านเลยก็ได้) เพื่อไปรับจ้างเป็นแรงงานในภาคส่วนต่าง ๆ แต่เมื่อได้เวลาต้องเก็บเกี่ยวข้าวเมื่อใด เขาก็จะยกพวกกันกลับบ้านกันหมดเพื่อไปเกี่ยวข้าว ดังนั้นถ้าใครมีงานที่ต้องใช้แรงงานจำนวนมากก็จะมีปัญหาหาคนงานไม่ได้ แต่ในปัจจุบันปัญหานี้อาจจะลดลงไปบ้างเนื่องจากมีการนำแรงงานต่างด้าวเข้ามาทำงานแทน
 

วิศวกรเคมีที่ผมสนทนาด้วยท่านนั้นก็ได้ยกตัวอย่างที่ท่านเคยประสบที่ทำให้รู้ว่าวิศวกรเคมีเองก็จำเป็นต้องรู้สภาพอากาศของที่ตั้งโรงงานในแต่ละฤดูกาลด้วย โดยท่านได้ยกตัวอย่างกรณีของการล้างทำความสะอาดถังเก็บของเหลวที่อยู่ใกล้ทะเลเพื่อทำการซ่อมบำรุง ถังในที่นี้คือ Tank ในภาษาอังกฤษที่เป็นภาชนะเก็บของเหลวขนาดใหญ่ และเนื่องด้วยขนาดของถังที่ใหญ่มากจึงทำให้แม้ว่าจะมีการระบายของเหลวออกไปจากถังจนหมดแล้วก็ตาม แต่ก็ยังมีส่วนที่ตกค้างอยู่ในปริมาณพอสมควร ซึ่งส่วนนี้แหละที่ก่อให้เกิดปัญหาเมื่อเปิดถังออกเพื่อทำการจัดการกับส่วนที่เหลือ ส่วนที่ตกค้างอยู่นี้จะมีการเล็ดรอดฟุ้งกระจายไปในอากาศ ยิ่งช่วงเวลากลางวันที่มีลมทะเลพัดเข้าหาฝั่ง ลมจะพัดเอาไอสารเคมีไปทางชุมชนที่อยู่ห่างทะเลออกไป ก่อให้เกิดปัญหาการร้องเรียนเรื่องกลิ่นสารเคมีจากชุมชนรอบโรงงานเป็นประจำ

ช่วงเวลาที่ดีที่สุดในการทำงานดังกล่าวที่เขาเล่าก็คือ ช่วงเวลาที่หย่อมความกดอากาศสูงจากประเทศจีนกำลังแรงลงมาปกคลุมประเทศไทย หย่อมความกดอากาศสูงนี้จะนำลมหนาวพัดมาจากประเทศจีน เข้าไทยทางด้านภาคตะวันออกเฉียงเหนือพัดลงใต้ เพราะช่วงเวลานี้ลมจะพัดออกทะเลตลอดเวลาทั้งกลางวันและกลางคืน (ภาคใต้ไม่เกี่ยวนะ) ดังนั้นไอสารเคมีที่หลุดรอดออกมาจากถัง (ถ้ามี) ในระหว่างการเตรียมการล้างนั้นก็จะถูกพัดพาออกทะเลไป (เป็นสถานที่ที่ไม่มีใครไปอยู่อาศัย) ไม่ก่อให้เกิดปัญหากับชุมชนที่อยู่ใกล้โรงงาน

รูปที่ ๑ แผนที่อากาศ ณ วันนี้เวลา ๑๓.๐๐ น (เวลาประเทศไทย)

(ภาพจาก http://tmd.go.th/programs//uploads/maps/2016-11-10_TopChart_13.jpg)

หย่อมความกดอากาศสูงนี้ยังส่งผลต่อทิศทางการเคลื่อนที่ของพายุที่ก่อตัวในมหาสมุทรแปซิฟิคทางด้านตะวันออกของประเทศฟิลิปปินส์ที่ปรกติจะเคลื่อนไปทางตะวันตกและค่อย ๆ เบี่ยงขึ้นเหนือ โดยหย่อมความกดอากาศสูงนี้จะทำให้พายุเบี่ยงไปทางเหนือมากขึ้นจนอาจวกกลับไปโดยไม่เข้าฝั่งประเทศใด แต่ถ้าเป็นพายุที่ก่อตัวขึ้นในทะเลจีนใต้หรือเป็นพายุที่ก่อตัวในมหาสมุทรแปซิฟิคทางด้านตะวันออกของประเทศฟิลิปปินส์แต่ใกล้เส้นศูนย์สูตร หย่อมความกดอากาศสูงนี้จะกันไม่ให้พายุเคลื่อนทางทิศตะวันตกตัวเฉียงขึ้นเหนือ โดยทำให้พายุการเคลื่อนตัวทางทิศตะวันตกหรืออาจมีการเฉียงลงใต้ด้วย ผลที่เกิดขึ้นก็คือพายุที่เกิดขึ้นมีโอกาสที่จะเดินทางอ้อมแหลมญวน เข้าสู่อ่าวไทย และขึ้นฝั่งทางภาคใต้ของประเทศไทย พายุลูกหนึ่งที่มีพฤติกรรมเช่นนี้ที่ผ่านไปไม่นานนี้เห็นจะได้แก่พายุ "ทุเรียน" ที่เคลื่อนที่ผ่านประเทศไทยตรงบริเวณจังหวัดสุราษฎร์ธานี ก่อนไปสลายตัวในทะเลอันดามัน (Memoir ปีที่ ๖ ฉบับที่ ๖๔๙ วันศุกร์ที่ ๙ สิงหาคม ๒๕๕๖ เรื่อง "เมื่อทุเรียนต้องหลีกทางให้มังคุด")