น้ำลด บ่อน้ำร้อนผุด (ก่อนจะเลือนหายไปจากความทรงจำ ตอนที่ ๙๕) MO Memoir : Thursday 13 August 2558

ผมได้ยินเรื่องบ่อน้ำร้อนนี้เป็นครั้งแรกจากภรรยาผม ที่รับฟังเรื่องดังกล่าวมาจากพี่ชายคนโตของเขาอีกที ว่าตรงอ่างเก็บน้ำบางพระนั้น ก่อนที่จะมีการสร้างอ่างเก็บน้ำเคยมีบ่อน้ำพุร้อนมาก่อน แต่ต้องจมอยู่ใต้น้ำเมื่อมีการสร้างอ่างเก็บน้ำ
  

มาเห็นหลักฐานการมีอยู่ของบ่อน้ำพุร้อนดังกล่าวเมื่อทำการค้นหาแผนที่เส้นทางรถไฟเล็กลากไม้จากศรีราชา พบว่ามีการระบุตำแหน่งที่ตั้งของบ่อน้ำพุร้อนดังกล่าวไว้ในแผนที่ต่าง ๆ ไม่ว่าจะเป็นแผนที่ท้ายประกาศหรือพระราชกฤษฎีกาที่มีการประกาศในราชกิจจานุกเบกษา หรือแม้แต่ในแผนที่ทางทหารที่ต่างชาติทำเอาไว้
  

เมื่อเดือนที่แล้วมีข่าวว่าระดับน้ำในอ่างเก็บน้ำบางพระลดต่ำลงมาก จนปล่องบ่อน้ำพุร้อนผุดขึ้นมาให้เห็นได้อย่างชัดเจน (ไทยรัฐออนไลน์ วันอาทิตย์ที่ ๑๙ กรกฎาคม ๒๕๕๘ http://www.thairath.co.th/content/512748) ในเนื้อข่าวนั้นบอกว่า "บริเวณบ่อน้ำร้อนได้ถูกสร้างเป็นอ่างเก็บน้ำ จึงได้มีการสร้างกระโจมครอบบ่อน้ำร้อนไว้ และต่อท่อน้ำร้อนออกมาหน้าเขื่อน จนต่อมา ก็ได้มีการขยายอ่างเก็บน้ำให้ใหญ่ขึ้นจนทำให้บ่อน้ำพุร้อนถูกน้ำท่วมจนมองไม่เห็น"
  

เมื่อวันพุธที่ ๑๒ สิงหาคมที่ผ่านมา ได้มีโอกาสแวะไปแถวนั้น ก็เลยถือโอกาสขับรถไปถ่ายรูปปล่องบ่อน้ำพุร้อนดูซะหน่อย ใช้ทางเข้าด้านวัดเขาฉลาก ขับมาถึงสำนักงานชลประทานที่ ๙ เลี้ยวซ้ายเข้าไปข้างในหน่อยก็จะมีมุมที่มองเห็นปล่องของบ่อน้ำพุร้อนนั้นได้ชัด
  

รูปที่ ๑ ปากปล่องของบ่อน้ำพุร้อนที่โผล่พ้นน้ำขึ้นมาก
  

รูปที่ ๒ ซูมเข้าไปใกล้ ๆ หน่อย จะเห็นคนลอยเรือเข้าไปเพื่อเยี่ยมชมหรือตกปลาก็ไม่รู้เหมือนกัน
  

รูปที่ ๓ แผนที่ท้ายประกาศกระทรวงมหาดไทยเรื่อง จัดตั้งสุขาภิบาลบางพระ อำเภอศรีราชา จังหวัดชลบุรี ประกาศในราชกิจจานุกเบกษา เล่มที่ ๘๐ ตอนที่ ๒๖ วันที่ ๑๖ มีนาคม พ.ศ. ๒๕๐๖ หน้า ๖๙๕-๖๙๖ ปรากฏที่ตั้งบ่อน้ำพุร้อน
  

รูปที่ ๔ แผนที่ท้ายพระราชกฤษฎีกา กำหนดเขตหวงห้ามที่ดิน ตำบลบางพระ อำเภอศรีราชา จังหวัดชลบุรี พ.ศ. ๒๔๙๗ ประกาศในราชกิจจานุเบกษา เล่มที่ ๗๑ ตอนที่ ๗๑ วันที่ ๒ พฤศจิกายน พ.ศ. ๒๔๙๗ หน้า ๑๖๐๗-๑๖๐๙ แผนที่นี้เป็นแผนที่ก่อนที่จะมีการสร้างอ่างเก็บน้ำ

ตำแหน่งที่ตั้งบ่อน้ำพุร้อนในรูปที่ ๓ (พ.ศ. ๒๕๐๖) และรูปที่ ๔ (พ.ศ. ๒๔๙๗) มีความแตกต่างกันอยู่ โดยตำแหน่งที่ตั้งในรูปที่ ๓ ที่เป็นหลังการสร้างอ่างเก็บน้ำแล้วนั้น บ่อน้ำพุร้อนอยู่ทางด้านทิศตะวันตกเฉียงเหนือของเขาซากขมิ้น และอยู่ทางด้านตะวันตกของแนวเขื่อนกั้นน้ำ ในขณะที่ตำแหน่งที่ปรากฏในรูปที่ ๔ ที่เป็นก่อนการสร้างอ่างเก็บน้ำนั้น บ่อน้ำพุร้อนอยู่ทางด้านทิศตะวันออกของเขาซากขมิ้น แสดงว่าตำแหน่งบ่อน้ำพุร้อนในรูปที่ ๓ เป็นบ่อที่เกิดจากการต่อท่อน้ำร้อนออกมาหน้าเขื่อนตามที่ข่าวดังกล่าวรายงาน

รูปที่ ๕ แผนที่จากหนังสือ The Railway Atlas of Thailand, Laos and Cambodia โดย B.R. Whyte สำนักพิมพ์ Whits Lotus ปีค.ศ. 2010 ในแผนที่ดังกล่าวปรากฏทั้งบ่อน้ำร้อนและบ่อน้ำเย็น คำบรรยายภาพบอกว่าแผนที่นี้เป็นสมัยปีค.ศ. 1929-30 (พ.ศ. 2472-2473) พิมพ์ค.ศ. 1941 (พ.ศ. 2484)

ภาพบรรยากาศของบ่อน้ำร้อนในปีพ.ศ. ๒๔๙๕ นั้นเคยมีผู้นำมาเผยแพร่ทาง YouTube ในชื่อ "ชุมทางหนังไทยในอดีต บางละมุง-ศรีราชา-ชลบุรี 2495" ที่จำได้คือมีภาพทางเข้าบ่อน้ำร้อนและการอาบน้ำร้อนบริเวณรอบบ่อน้ำร้อนนั้น น่าเสียดายที่วิดิทัศน์ชุดดังกล่าวถูกนำออกไปแล้ว ไม่ทราบเหมือนกันว่าเมื่อใดจะได้เห็นอีก ก็ได้แต่หวังว่าท่านผู้เป็นเจ้าของคงจะมีการนำมาเผยแพร่อีกครั้ง เพื่อให้คนรุ่นหลังได้เรียนรู้ความเป็นมาของท้องถิ่นดังกล่าวโดยไม่ปล่อยให้หายสาบสูญไป
  

รูปที่ ๖ แผนที่จัดทำขึ้นโดยกองทัพอังกฤษ คาดว่าจัดทำในช่วงสงครามโลกครั้งที่ ๒ พิมพ์เผยแพร่ในปีค.ศ. ๑๙๔๕ (พ.ศ. ๒๔๘๘) ในกรอบสี่เหลี่ยมสีน้ำเงินเขียนไว้ว่า "Nam Phu (Spring)" หรือ "น้ำพุ" นั่นเอง แต่กลับระบุตำแหน่งไว้อยู่ด้านฝั่งเหนือของคลองบางพระ และอยู่เหนือกว่าเขตตำบลบางพระอีก ในขณะที่ตำแหน่งที่ตั้งของบ่อน้ำพุร้อนในรูปที่ ๔ และ ๕ นั้นระบุตำแหน่งบ่อน้ำพุร้อนอยู่ทางด้านฝั่งใต้ของคลองบางพระ และอยู่ต่ำกว่าเขตตำบลบางพระ ในรูปนี้ยังปรากฏเส้นทางรถไฟที่ขนไม้ไปยังท่าเรือที่เกาะลอย ศรีราชา ทางมุมล่างซ้ายของรูปด้วย

(รูปจาก http://www.nla.gov.au/apps/cdview/?pi=nla.map-vn2018580-s51-v)