ไม่เคยบอกให้ทำอย่างนั้น แต่ไม่เคยบอกให้ทำอย่างไร MO Memoir 2559 Mar 22 Tue

วันนั้นเป็นวันศุกร์ ในเดือนกันยายน ๒๕๕๑ เกิดอุบัติเหตุเพลิงลุกไหม้ในห้องแลปห้องหนึ่ง นิสิตโทรตามผมขอให้ไปช่วยระงับเหตุ (ทั้ง ๆ ที่ในความเป็นจริงผมไม่ได้มีส่วนเกี่ยวข้องอะไรกับห้องทดลองนั้น)

สัปดาห์ถัดมาผมได้รับบันทึกข้อความจากหัวหน้าภาควิชา ให้เขียนรายงานสาเหตุการเกิดอุบัติเหตุส่งให้กับทางคณะ เพราะทางคณะทราบเรื่องเหตุการณ์ดังกล่าวและต้องการทราบสาเหตุ

ผมก็แทงหนังสือกลับไปว่า "ให้ไปถาม "อาจารย์ที่ปรึกษา" ของนิสิตคนนั้นจะถูกต้องกว่า" เพราะผมเป็นเพียงแค่ผู้เข้าไปช่วยระงับเหตุ ก่อนหน้านั้นมีการทำการทดลองอะไรกันบ้างผมไม่รู้ เพียงแค่ไม่กี่นาทีให้หลัง มีโทรศัพท์จากหัวหน้าภาควิชาขอ "ลบ" ข้อความที่ผมแทงกลับไปในบันทึกข้อความนั้นทิ้ง ผมก็ตอบกลับไปว่าตอนนี้หนังสืออยู่กับท่าน ท่านจะทำอย่างไรก็ได้โดยที่ผมไม่จำเป็นต้องรับรู้

ผมมีโอกาสได้เห็นคำอธิบายที่เขียนส่งให้กับทางคณะ ในคำอธิบายนั้นมีการกล่าวว่าสาเหตุเกิดจาก "นิสิตทำการแก้ปัญหาด้วยวิธีการที่ไม่เคยบอกให้ทำ" (ผมจำข้อความที่แน่นอนไม่ได้ แต่มันเป็นทำนองนี้)

ว่าแต่อ่านแล้วคุณเห็นอะไรที่ซ่อนอยู่ในข้อความข้างบนไหมครับ

ใช่ครับ อาจารย์ที่ปรึกษาไม่ได้บอกให้นิสิตใช้วิธีนั้นในการแก้ปัญหา แต่ที่สำคัญคือ "อาจารย์ที่ปรึกษาเคยบอกอะไรกับนิสิตบ้างหรือเปล่าว่าให้ปฏิบัติอย่างไรเมื่อเกิดปัญหา" จะว่าไปเท่าที่ผมทราบ วิธีการทดลองที่เขาใช้กันก่อนเกิดเรื่องนั้นก็เป็นวิธีการที่รุ่นพี่สอนต่อ ๆ กันมาโดยที่อาจารย์ที่ปรึกษาก็ไม่เคยเข้ามาสนใจว่าวิธีการดังกล่าวมีอันตรายหรือไม่

อันนี้เป็นมุขหนึ่งที่ผมเห็นหลายทีแล้วเวลาที่นิสิตทำการทดลองแล้วเกิดอุบัติเหตุ (ด้วยวิธีการทดลองที่นิสิตต้องคิดค้นขึ้นมาเองโดยที่อาจารย์ที่ปรึกษาก็ไม่ได้สนใจเท่าใดนัก นอกจากผลแลป) อาจารย์ที่ปรึกษาก็เอาตัวรอดด้วยการบอกว่าเป็นเพราะ "นิสิตใช้วิธีปฏิบัติที่อาจารย์ที่ปรึกษาไม่เคยบอกให้ทำ"

การเรียนการสอนภาคปฏิบัติของกลุ่มเรานั้นผมเคยเล่าให้ฟังแล้วว่ามันแบ่งออกเป็น ๓ ช่วงด้วยกัน คือ

(ก) การแสดงให้ดู

(ข) การให้ลงมือปฏิบัติเองภายใต้การกำกับดูแล และปิดท้ายด้วย

(ค) การปล่อยให้ลงมือปฏิบัติได้เองโดยลำพัง

ที่ผมลงมายุ่งในสองช่วงแรกก็ไม่ใช่อะไรหรอกครับ จะได้ทำการตรวจสอบความเรียบร้อยของเครื่องมือไปด้วยในตัว (เว้นแต่ผมเห็นว่ามันเป็นการทดลองง่าย ๆ และคนที่เรียนแลปเคมีมาแล้วควรที่จะต้องทำได้ทุกคน ไม่ใช่ต้องไปสอนใหม่) แม้แต่เครื่องมือที่ใช้ติดต่อกันมาทุกปี เราเองก็ยังต้องมีการปรับปรุงซ่อมแซมกันเป็นประจำ

เรื่องความปลอดภัยในการทำงานเป็นเรื่องที่ทั้งระดับผู้มีอำนาจสั่งการที่ต้องจัดหาอุปกรณ์และกำหนดวิธีการการปฏิบัติงานที่ปลอดภัย รวมทั้งมีการลงมือปฏิบัติเพื่อควบคุมให้ผู้ปฏิบัติงานนั้นทำตามขั้นตอนที่กำหนดนั้นด้วย ถ้าหากเกิดอุบัติเหตุจากการที่ผู้ปฏิบัติงานนั้นไม่กระทำหรือละเลยขั้นตอนความปลอดภัยที่กำหนด จะไปโทษผู้มีอำนาจสั่งการนั้นก็กระไรอยู่ (เว้นแต่ผู้มีอำนาจสั่งการนั้นไม่ได้สนใจที่จะกำชับให้มีการปฏิบัติตามขั้นตอนอย่างสม่ำเสมอ) แต่ถ้าผู้มีอำนาจสั่งการไม่ได้สนใจว่าผู้ปฏิบัติงานจะทำงานอย่างไร หรือมีการปฏิบัติจริงตามขั้นตอนที่กำหนดหรือไม่ ถ้าหากเกิดอุบัติเหตุขึ้น ผู้มีอำนาจสั่งการจะบอกว่าไม่เกี่ยวข้องผมว่ามันก็ไม่ถูก

แม้ว่าเวลาจะผ่านไปหลายปี ผ่านมาหลายเหตุการณ์ แต่มันก็เป็นเหมือนเดิมทุกครั้ง