ก่อนจะเลือนหายไปจากความทรงจำ ตอนที่ ๒๔ การทิ้งระเบิดสะพานข้ามแม่น้ำทางรถไฟสายใต้ MO Memoir : Friday 7 September 2555

เมื่อวันอังคารได้รับการติดต่อจากสมาชิกรุ่นแรก ๆ ของกลุ่มที่จบไปตั้งแต่ปีพ.ศ. ๒๕๔๒ บังเอิญว่าเขาเป็นสาวชาวชุมพร และสมาชิกปี ๑ ของเราขณะนี้ก็มีสาวชาวชุมพรอยู่หนึ่งคน วันนี้ก็เลยขอนำภาพในอดีตเกี่ยวกับจังหวัดชุมพรและจังหวัดข้างเคียงมานำเสนอเพื่อให้เขากลับไปสืบค้นว่าเป็นสถานที่ที่ไหน

จากที่ได้ศึกษาประวัติสงครามโลกครั้งที่สองดู ผมว่าผมได้เห็นอะไรแปลก ๆ หลายอย่างที่ทำให้มุมมองทางประวัติศาสตร์ของผมแตกต่างไปจากเดิม

อังกฤษกับฝรั่งเศสประกาศสงครามกับเยอรมัน ด้วยเหตุผลที่ว่าเยอรมันรุกรานโปแลนด์

แต่โปแลนด์ถูกกระนาบทั้งสองด้าน โดยเยอรมันบุกทางตะวันตก และรัสเซียบุกทางตะวันออก ทั้งสองฝ่ายมาเจอกันและแบ่งประเทศโปแลนด์ออกเป็น ๒ ส่วน

แต่อังกฤษกับฝรั่งเศสไม่ยักประกาศสงครามกับรัสเซีย (แสดงให้เห็นว่าเลือกปฏิบัติต่อเยอรมัน) ปล่อยให้เยอรมันกับรัสเซียยึดโปแลนด์อยู่ร่วม ๒ ปีก่อนที่สองชาตินี้จะแตกคอกัน

ตอนเยอรมันบุกฝรั่งเศสและถล่มเกาะอังกฤษนั้น รัสเซียก็เป็นประเทศผู้ส่งออกรายใหญ่ที่ส่งวัตถุดิบสำหรับผลิตอาวุธ และอาหารให้กับเยอรมัน

ความทารุณที่ฮิตเลอร์กระทำต่อชนชาติอื่นในเขตยุโรปตะวันออกก็ไม่ได้เหนือไปกว่าสิ่งที่สตาลินกระทำ (เผลอ ๆ สตาลินจะเหนือกว่าซะด้วย เพราะสตาลินเริ่มต้นก่อนฮิตเลอร์จะมามีอำนาจ) แต่ฝ่ายที่เรียกตัวเองว่าฝ่ายพันธมิตรกลับทำเป็นมองไม่เห็น

อังกฤษกับฝรั่งเศสกลัวเยอรมันจะบุก กลัวจะต้องตกอยู่ภายใต้การปกครองของชนชาติอื่น แต่ตัวอังกฤษเองก็ได้ใช้วิธีการเดียวกันเข้ายึดอินเดีย พม่า และคาบสมุทรมาเลเซีย ฝรั่งเศสเองก็ใช้วิธีการเดียวกันในการเข้ายึดดินแดนในคาบสมุทรอินโดจีน (ยังมีกรณีของเนเธอร์แลนด์ที่ปกครองอินโดนีเซียอยู่)

อเมริกามองไม่เห็นเหตุผลที่จะช่วยอังกฤษขับไล่ญี่ปุ่นออกจากพม่าหรือคาบสมุทรมาเลเซีย เพราะการกระทำของอังกฤษต่อดินแดนเหล่านี้ก็ไม่ต่างอะไรกับการที่เยอรมันกระทำต่อดินแดนต่าง ๆ ในยุโรปในขณะนั้น

แต่ในขณะเดียวกันอเมริกาก็โกรธแค้นญี่ปุ่นที่ยึดเอาฟิลิปปินส์ที่เป็นเมืองขึ้นของตัวเองไป

สิ่งที่อเมริกาช่วยอังกฤษกับจีนคือ ไม่ให้พ่ายแพ้ต่อกองทัพญี่ปุ่น แต่ก็ไม่ได้ให้การสนับสนุนมากพอที่จะเอาชนะกองทัพญี่ปุ่นได้ เพราะยังต้องการให้ญี่ปุ่นคงกำลังทัพเอาไว้ในจีน ไม่ให้ขนทหารไปรบในสมรภูมิแปซิฟิก

ถ้ามองจากมุมมองของคนในดินแดนเหล่านี้ จะเห็นว่าการรบที่เกิดขึ้นรอบ ๆ บ้านเรานั้นเป็นไปเพื่อผลประโยชน์ของประเทศมหาอำนาจที่จะเข้ามากอบโกยทรัพยากรในดินแดนเหล่านี้ ไม่ได้กระทำไปเพื่อประชาชนในดินแดนเหล่านี้เลย พอสิ่งเดียวกันนี้จะเกิดขึ้นกับประเทศตัวเองบ้าง กลับทำตัวโวยวาย (จะว่าไปแล้วสิ่งที่เยอรมันหรือรัสเซียทำกับดินแดนปกครองในยุโรปก็ไม่ได้แตกต่างไปจากสิ่งที่มหาอำนาจตะวันตกกระทำต่อเมืองขึ้นในทวีปอื่น ๆ)

ทหารชาติตะวันตกที่ถูกนำไปสร้างทางรถไฟที่กาญจนบุรีก็เป็นทหารที่ถูกส่งมาเพื่อปกป้อง "เมืองขึ้น" ของตนเอง

การรบในพม่านั้นอังกฤษก็ใช้ทหารอินเดียเป็นหลัก

ในขณะเดียวกันเมื่อญี่ปุ่นยึดสิงคโปร์ได้ ก็ได้มีการรับสมัครทหารอินเดียที่เคยอยู่กับอังกฤษ ให้มาร่วมกับกองทัพญี่ปุ่นในการรบกับกองทัพอังกฤษที่ปกครองอินเดีย

สมรภูมิในเอเซียตะวันออกเฉียงใต้จึงเป็นสมรภูมิที่ถูกลืม ไม่ค่อยจะถูกกล่าวถึงในประวัติศาสตร์สงครามโลกครั้งที่สอง จะมีบ้างก็เป็นการสร้างทางรถไฟสายมรณะ การยึดพม่า และการสร้างเส้นทางเชื่อมระหว่างอินเดียกับจีนโดยผ่านทางตอนเหนือของพม่า

ทราบมานานแล้วว่าในช่วงสงครามโลกครั้งที่สองกรุงเทพถูกทิ้งระเบิด

แรก ๆ ก็คิดว่ามีเฉพาะกรุงเทพกับสะพานข้ามแม่น้ำแควเท่านั้นที่โดนทิ้งระเบิด

ต่อมาก็ทราบว่าสนามบินที่เชียงใหม่ก็โดนด้วย (เคยเล่าไว้ในเรื่องเมื่อเชียงใหม่ถูกทิ้งระเบิด)

กลางเดือนที่แล้วไปพบเอกสารชุดหนึ่งใน www.scribd.com ชื่อ "Eastern Air Command" (รูปที่ ๑) พอลองเปิดอ่านดูก็พบว่ามีรายงานปฏิบัติการการโจมตีทางอากาศต่อเส้นทางรถไฟในประเทศไทย พร้อมทั้งมีภาพถ่ายทางอากาศด้วย

ดังนั้น Memoir ฉบับนี้ก็เลยถือโอกาสนำภาพส่วนที่เกี่ยวข้องกับประเทศไทยมาให้ดูกันเล่น ๆ

รูปที่ ๑ หน้าปกเอกสารที่มีข้อมูลเกี่ยวกับปฏิบัติการทางอากาศในสมรภูมิเอเชียตะวันออกเฉียงใต้ ฉบับวันที่ ๓๐ มีนาคมหนา ๗๒ หน้า ส่นวฉบับวันที่ ๑ มิถุนายนหน้า ๖๔ หน้า

ในเอกสารฉบับวันที่ ๑ มิถุนายน ปึค.ศ. ๑๙๔๕ (พ.ศ. ๒๔๘๘) หน้า ๔๑ ได้แสดงแผนที่ประเทศไทยพร้อมเส้นทางรถไฟและสะพานข้ามแม่น้ำที่ถูกทิ้งระเบิดทำลายและไม่สามารถใช้การได้

เชื่อว่าหลายคนคงจะแปลกใจที่เห็นแผนที่ฉบับนี้แสดง "เส้นทางรถไฟ" จาก จ.ชุมพร ไปยัง จ.ระนอง ทางรถไฟสายนี้กองทัพญี่ปุ่นสร้างในช่วงสงครามโลกโดยใช้การเกณฑ์แรงงานชาวบ้าน สร้างไปตามแนวถนนเพชรเกษม ต่อมาหลังสงครามสิ้นสุดได้ถูกรื้อทิ้งไป (เอาไว้วันหลังจะข้อมูลเส้นทางรถไฟสายนี้ที่รวบรวมได้มาเล่าให้ฟัง ช่วงนี้ไม่ค่อยมีเวลาเขียน)

รูปที่ ๒ แผนที่แสดงสะพานรถไฟข้ามแม่น้ำที่ถูกทำลาย จากเอกสารฉบับวันที่ ๑ มิถุนายนปีพ.ศ. ๒๔๘๘ หน้า ๔๑ 

รูปที่ ๓ ภาพขยายเส้นทางสายใต้ของรูปที่ ๑ ช่วง จ. ประจวบคีรีขันธ์ ถึง จ. สุราษฎร์ธานี

รูปที่ ๒ แสดงสะพานที่ถูกทำลาย สายเหนือมีที่ ชุมทางบ้านดารา (อุตรดิตถ์) บางมูลนาก (พิจิตร) นครสวรรค์ หนองวิวัฒน์ (อยุธยา) การทำลายเส้นทางสายเหนือเพื่อหยุดการส่งกำลังบำรุงของกองทัพญี่ปุ่นไปยังภาคเหนือของประเทศไทย ซึ่งส่งต่อไปยังตอนกลางของพม่าและตอนใต้ของจีน

ส่วนเส้นทางสายใต้นั้นมีการทำลายทางรถไฟสายใต้ทำเพื่อตัดการส่งกำลังบำรุงไปยังมาเลเซียและสิงคโปร์และทางใต้สุดของประเทศพม่า โดยมีการทำลายสะพานพระราม ๖ (กรุงเทพ) ตามด้วยที่ราชบุรี แต่ในรูปที่ ๓ ผมขยายเฉพาะช่วง จ.ประจวบคีรีขันธ์ ไปจนถึง จ.สุราษฎร์ธานี เพราะมีภาพรายงานการทิ้งระเบิดไว้ในเอกสารฉบับวันที่ ๓๐ มีนาคม ปีค.ศ. ๑๙๔๕

เริ่มจากสะพานแห่งแรกในแผนที่ระบุว่าเป็นที่ Kui คาดว่าเป็น กุยบุรี จ.ประจวบคีรีขันธ์ พอเทียบกับแผนที่ที่บอกว่าอยู่ต่ำกว่าเส้นรุ้งที่ 12 องศาเหนือก็เลยขอเดาว่าน่าจะเป็นบริเวณระหว่างสถานีคั่นกระไดกับสถานีประจวบคีรีขันธ์

รูปที่ ๔ เป็นแผนที่บริเวณสถานีรถไฟปากตะโก จ.ชุมพร ซึ่งคาดว่าน่าจะเป็นสะพานที่ถูกทิ้งระเบิดที่แสดงในรูปที่ ๕

รูปที่ ๖ นั้นภาษาอังกฤษบอกว่า Ban Tak Kam คาดว่าภาษาไทยน่าจะเป็นบ้านท่าข้าม แต่ไม่รู้เหมือนกันว่าจะเป็นที่จังหวัดไหน คงต้องหาสะพานที่มีเส้นทางรถไฟวิ่งเลียบแม่น้ำก่อนที่จะเลี้ยวหักตัดข้ามแม่น้ำ

ส่วนรูปที่ ๗ นั้นเป็นสะพานที่ บ้านลำเลียง จ.ระนอง คำบรรยายภาพบอกว่าได้รับความเสียหายหนัก (แต่ผมดูไม่ค่อยออก) ส่วนถนนที่อยู่เคียงข้างนั้นคิดว่าคงเป็นถนนเพชรเกษม

รูปที่ ๘ก - ๘ง นั้นคำบรรยายภาษาอังกฤษบอกว่าเป็นที่ชุมพร ผมสงสัยว่าอาจจะเป็นที่ อ.หลังสวน รูปนี้เป็นภาพต่อเนื่อง ๔ ภาพของการทิ้งระเบิดแบบ "Skip bomb" คือการบินระดับต่ำ จากนั้นปลดระเบิดให้ลอยตกไปข้างหน้า ซึ่งเมื่อระเบิดตกกระทบพื้นจะมีการกระดอนหลายครั้งก่อนเข้ากระทบเป้า (เหมือนแผ่นกระเบื้องกระดอนไปบนผิวน้ำ) ในรูปที่ ๘ นี้แม้ว่าทางรถไฟฟากหนึ่งของสะพานถูกทำลาย แต่ตัวสะพานยังคงอยู่ จึงยังต้องทำการทำลายสะพานให้ได้ เพราะการซ่อมสะพานทำยากกว่าการซ่อมรางและใช้เวลานานกว่าด้วย ตำแหน่งปัจจุบันของสะพานนี้เดาว่าเป็นตำแหน่งก่อนถึงสถานีหลังสวนที่แสดงในรูปที่ ๙

ส่วนสะพานที่ จ.สุราษฎร์ธานี นั้นคิดว่าน่าจะเป็นสะพานข้ามแม่น้ำตาปีที่ อ.พุนพิน (สถานีรถไฟสุราษฎร์ธานีตั้งอยู่ที่ อ.พุนพิน ไม่ใช่อ.เมือง) ตามแผนที่ในรูปที่ ๑๐

รูปที่ ๔ (บน) ตำแหน่งของสถานีรถไฟปากตะโก (ล่าง) สะพานที่คาดว่าน่าจะเป็นสะพานที่ถูกทิ้งระเบิดทำลาย

รูปที่ ๕ สะพานรถไฟในเขต อ. ทุ่งตะโก จ. ชุมพร (ตำแหน่งที่แสดงในรูปที่ ๔) รูปซ้ายคำบรรยายบอกว่าระเบิดเจาะทะลุพื้นสะพานลงไประเบิดในน้ำข้างล่าง ส่วนรูปขวาแสดงบริเวณส่วนของรางที่ได้รับความเสียหายจากการทิ้งระเบิด จะเห็นว่ารางไม่ถึงกับขาด แต่พื้นดินใต้รางปลิวหายไป ถ้ารูปทั้งสองเป็นการถ่ายต่อเนื่องกันแสดงว่ารูปซ้ายและรูปขวาแสดงคนละฝั่งฟากของสะพาน (ดูจากทิศทางเงาของสะพานที่ปรากฏในแม่น้ำ รูปซ้ายเงาจะไปทางขวา ส่วนรูปขวาเงาจะไปทางซ้าย)

รูปที่ ๖ การทิ้งระเบิดสะพานที่บ้าน "ท่าข้าม" (เดาเอาจากคำภาษาอังกฤษ) ซึ่งไม่แน่ใจว่าเป็นที่ไหน แต่จากรูปดูเหมือนว่าระเบิดจะพลาดเป้าไปอย่างฉิวเฉียด

รูปที่ ๗ การทิ้งระเบิดสะพานที่บ้านลำเลียง จ.ระนอง ดูเหมือนว่าทางรถไฟสายนี้จะสร้างเลียบไปกับถนนเพชรเกษม

รูปที่ ๘ก การทิ้งระเบิดสะพานที่ชุมพร ในวงกลมคือตำแหน่งระเบิดตกครั้งแรก ส่วนในกรอบสีเขียวข้างบนสงสัยว่าเป็นลูกหนึ่งที่พลาดเป้า

 รูปที่ ๘ข การทิ้งระเบิดสะพานที่ชุมพร (ต่อ) ในวงกลมคือตำแหน่งระเบิดตกกระดอน

 รูปที่ ๘ค การทิ้งระเบิดสะพานที่ชุมพร (ต่อ) ในวงกลมคือตำแหน่งระเบิดตกกระดอน

รูปที่ ๘ง การทิ้งระเบิดสะพานที่ชุมพร (ต่อ) ในวงกลมคือตำแหน่งระเบิดตก

 รูปที่ ๙ สถานีรถไฟหลังสวน จ. ชุมพร ที่วงกลมคือสะพานที่สงสัยว่าเป็นสะพานที่ถูกทิ้งระเบิดในรูปที่ ๘

รูปที่ ๑๐ สะพานรถไฟข้ามแม่น้ำตาปีก่อนถึงสถานนีสุราษฎร์ธานี (แต่อยู่ใน อ. พุนพิน)

หายหน้าหายตาไปหลายวันเพราะวุ่นวายไปหมดทั้งสัปดาห์ แถมยังต้องไปนั่งฟังการอบรมนอกสถานที่อีก ๒ วัน Memoir ฉบับนี้ก็เลยไม่มีเนื้อหาวิชาการอะไร มีแต่ภาพถ่ายเก่า ๆ ที่บังเอิญไปค้นเจอมา ก็เลยเก็บเอามาเล่าสู่กันฟัง