การทิ้งระเบิดประตูน้ำคลองภาษีเจริญ ภาค ๒ (ก่อนจะเลือนหายไปจากความทรงจำ ตอนที่ ๕๗) MO Memoir : Saturday 8 February 2557

ลักษณะภูมิประเทศของที่ราบลุ่มภาคกลางถูกกำหนดด้วยแนวเทือกเขาทางด้านทิศตะวันตก ทิศเหนือ และทิศใต้ ซึ่งต่างวางตัวในแนวเหนือใต้ ทำให้การไหลของลำน้ำต่าง ๆ ที่มีต้นกำเนิดมาจากเทือกเขาเหล่านี้จึงอยู่ในแนวเหนือใต้เป็นหลัก เพื่อที่จะให้เรือสามารถเดินทางในแนวตะวันตก-ตะวันออกได้สะดวกจึงได้มีการขุดคลองเชื่อมแม่น้ำที่อยู่ทางด้านตะวันตกและด้านตะวันออกเข้าด้วยกัน โดยมีคลองดำเนินสะดวกเชื่อมต่อระหว่างแม่น้ำแม่กลองกับแม่น้ำท่าจีน คลองภาษีเจริญเชื่อมต่อระหว่างแม่น้ำท่าจีนกับแม่น้ำเจ้าพระยา ส่วนแม่น้ำเจ้าพระยากับแม่น้ำบางประกงนั้นมีคลองแสนแสบ และคลองพระโขนงต่อเนื่องคลองประเวชบุรีรมย์เชื่อมต่อ

เส้นทางคลองเหล่านี้ทำให้เรือสามารถเดินทางล่องจากฉะเชิงเทรา ผ่านกรุงเทพมหานคร ไปยังกาญจนบุรีได้ และได้ช่วงระหว่างสงครามโลกครั้งที่ ๒ กองทัพญี่ปุ่นก็ได้มีการใช้เส้นทางน้ำนี้เป็นทางลำเลียงยุทธปัจจัยไปยังประเทศพม่าแทนเส้นทางรถไฟที่สะพานถูกทำลาย
  

ผมเคยนำรูปการทิ้งระเบิดประตูน้ำคลองภาษีเจริญมาให้ดูครั้งหนึ่งแล้วในบันทึกปีที่ ๕ ฉบับที่ ๕๒๙ วันพฤหัสบดีที่ ๑ พฤศจิกายน ๒๕๕๕ เรื่อง "ก่อนจะเลือนหายไปจากความทรงจำ ตอนที่ ๒๙ การทิ้งระเบิดประตูน้ำคลองภาษีเจริญ" ซึ่งรูปนั้นคาดว่าเป็นรูปประตูน้ำทางฝั่งแม่น้ำเจ้าพระยา แต่การทิ้งระเบิดในวันที่ ๑๘ เมษายน พ.ศ. ๒๔๘๘ (ค.ศ. ๑๙๔๕) นั้นเป็นการโจมตีประตูน้ำของทั้งคลองภาษีเจริญและคลองดำเนินสะดวกรวมทั้งสิ้น ๔ ประตูในวันเดียวกัน บังเอิญไปพบรูปการทิ้งระเบิดประตูน้ำที่เหลือของคลองทั้งสองก็เลยขอนำมาให้ดูกัน โดยฉบับนี้จะนำส่วนของประตูระบายน้ำคลองภาษีเจริญด้านแม่น้ำท่าจีนมาให้ดูก่อน (รูปที่ ๑-๕) โดยแต่ละภาพนั้นได้ให้รายละเอียดแหล่งที่มาและคำบรรยายภาพที่เว็บที่นำภาพมานั้นให้ไว้
  

ส่วนรูปที่ ๖ ในหน้าสุดท้ายเป็นภาพถ่ายดาวเทียมนำมาจาก google map ที่ต้องนำแผนที่มาพิจารณาด้วยก็เพื่อตรวจสอบว่าคำบรรยายภาพบางภาพนั้นถูกต้องหรือไม่ โดยเทียบเคียงกับสภาพภูมิประเทศ (เช่นทิศทางการไหลของลำน้ำ) ในปัจจุบัน และในที่นี้ก็พบว่ามีภาพบางภาพนั้นเป็นภาพกลับซ้าย-ขวาด้วย
  

อีกสิ่งหนึ่งที่พึงสังเกตได้จากภาพคือมองไม่ค่อยเห็นเงาของวัตถุต่าง ๆ ในภาพ และภาพที่มองจากทิศตะวันตกไปทางตะวันออกนั้นจะเห็นวัตถุที่ตั้งฉากกับพื้น (เช่นผนังอาคารและต้นไม้ในรูปที่ ๑ และ ๒) ที่หันหน้ามาทางทิศตะวันตกว่ามีความสว่าง ในขณะที่ภาพที่มองจากทางทิศตะวันออกไปทางตะวันตกจะเห็นภาพวัตถุที่ตั้งฉากกับพื้น (เช่นผนังอาคารในรูปที่ ๓ ในกรอบสี่เหลี่ยมสีแดง) ที่มีแต่ความมืดและมีลักษณะที่เป็นเงา ทำให้คาดว่าภาพเหล่านี้คงจะถ่ายในช่วงบ่ายหลังเที่ยงไม่มากนัก

Memoir ฉบับนี้ขอลงแค่ส่วนของคลองภาษีเจริญก่อน ส่วนภาพของคลองดำเนินสะดวกนั้นก็พบว่าคำบรรยายรูปมีปัญหาอยู่เหมือนกัน เลยต้องขอยกยอดเป็นฉบับต่อไป

รูปที่ ๑ การทิ้งระเบิดประตูน้ำคลองภาษีเจริญ รูปนี้คาดว่าเป็นมุมมองจากทางด้านแม่น้ำท่าจีนไปทางทิศตะวันออก ดังนั้นด้านซ้ายของรูปจะเป็นทิศเหนือ และด้านขวาของรูปจะเป็นทิศใต้ ตามรูปนี้จะเห็นการระเบิดเกิดขึ้นฝั่งริมคลองทางทิศเหนือ (ในกรอบสี่เหลี่ยมสีเหลือง)

ภาพจาก http://www.awm.gov.au/view/collection/item/P02491.108/

Bangkok, Thailand. 18 April 1945. Aerial view of the Klong Phasi Charoen canal locks under air attack by aircraft of No. 356 (Liberator) Squadron RAF. This canal is part of an extensive canal system in the Bangkok area which was being used by the Japanese as an alternative communications route. The Klong Damneum Sadauk canal was also attacked and the damage caused by bombing to these two canals has reduced their efficiency by approximately 80%.

รูปที่ ๒ ภาพประตูน้ำคลองภาษีเจริญด้านแม่น้ำท่าจีนหลังโดนทำลาย มุมนี้มองเห็นลำคลองทอดยาวออกไปคือทิศทางไปยังแม่น้ำเจ้าพระยา ประตูน้ำที่โดยระเบิดทำลายอยู่ทางด้านบนของรูป (ในกรอบสี่เหลี่ยมสีเหลือง) ส่วนด้านล่างของรูปเป็นเรือที่จมขวางคลองอยู่ โดยเรือนี้จะไปปรากฏอยู่ทางด้านบนของรูปที่ ๓-๕ ด้วย ทำให้ใช้เป็นจุดสังเกตได้ว่าเป็นภาพที่ถ่ายมาจากบริเวณเดียวกัน ประตูน้ำช่วงนี้ไม่มีคลองเลี่ยงทางด้านข้างเหมือนประตูน้ำคลองภาษีเจริญด้านแม่น้ำเจ้าพระยา (ดู Memoir ฉบับที่ ๕๒๙)

ภาพจาก http://www.awm.gov.au/view/collection/item/SUK14264/ โดยมีคำบรรยายรูปดังนี้

Bangkok, Thailand. 1945-04-18. Lock gates on the western canal system of Thailand between twenty five and fifty miles from Bangkok were destroyed at three points in a low level daylight attack by RAF Liberator bomber aircraft of Strategic Air Force, Eastern Air Command. Seen from one of the RAF attacking Liberator aircraft is the Klong Phasi Charoen. Sunken shipping and debris can be seen in the canal, while in the background are the blasted lock gates. Several RAAF members were in the attacking force.

รูปที่ ๓ ภาพประตูน้ำคลองภาษีเจริญหลังถูกทำลาย รูปนี้เป็นมุมมองไปยังแม่น้ำท่าจีน (ทิศตะวันตก) ดังนั้นด้านซ้ายของรูปจะเป็นทิศใต้ และด้านขวาของรูปจะเป็นทิศเหนือ กรอบสี่เหลี่ยมสีเขียวคาดว่าเป็นบริเวณที่เกิดการระเบิดที่แสดงในรูปที่ ๑ และขอให้สังเกตอาคารในกรอบสีเหลือง และทิศทางความโค้งของแม่น้ำ (ตรงลูกศรสีเหลืองชี้) ซึ่งเมื่อเทียบกับแผนที่ในรูปที่ ๖ แล้วจะเห็นว่าเป็นมุมมองที่ตรงกับสภาพของจริง

ภาพจาก http://www.awm.gov.au/view/collection/item/P02491.109/ โดยมีคำบรรยายรูปดังนี้

Bangkok, Thailand. 18 April 1945. Aerial view of the Klong Phasi Charoen canal locks which were attacked by aircraft of No. 356 (Liberator) Squadron RAF. As a result of the attack, one set of lock gates was destroyed, another probably damaged and a number of rivercraft destroyed. The Klong Damneum Sadauk canal, which was also attacked on the same day, are part of a large waterways system in the Bangkok area being used by the Japanese as an alternative communications route and the bomb damage caused by the air attacks has reduced their efficiency by approximately 80%.

รูปที่ ๔ ภาพประตูน้ำคลองภาษีเจริญด้านแม่น้ำท่าจีนหลังโดนทำลายด้วยการทิ้งระเบิด ภาพนี้เป็นการมองย้อนออกไปทางแม่น้ำท่าจีนที่เห็นอยู่ทางด้านบนของภาพ ถ้าพิจารณารูปนี้เทียบกับรูปที่ ๓ จะเห็นว่าแนวโค้งของแม่น้ำตรงข้ามกับอยู่ และตำแหน่งอาคารในกรอบสี่เหลี่ยมสีเหลืองก็อยู่คนละฟากกัน เมื่อเทียบกับแผนที่ปัจจุบันในรูปที่ ๖ แล้วทำให้สงสัยว่าภาพนี้เป็นภาพที่กลับด้านซ้าย-ขวา

ภาพจาก http://www.awm.gov.au/view/collection/item/SUK14265/ โดยมีคำบรรยายรูปดังนี้

Bangkok, Thailand. 1945-04-18. Lock gates on the western canal system of Thailand between twenty five and fifty miles from Bangkok were destroyed at three points in a low level daylight attack by RAF Liberator bomber aircraft of Strategic Air Force, Eastern Air Command. From one of the RAF attacking Liberator aircraft can be seen the destroyed lock gates on the Klong Phasi Charoen. Sunken shipping and debris block the entrance to the gates. Several RAAF members were in the attacking force.

รูปที่ ๕ เป็นรูปกลับซ้าย-ขวาของรูปที่ ๔ จะเห็นว่าเมื่อกลับภาพซ้าย-ขวาแล้ว ทิศทางการไหลของแม่น้ำจะตรงกับทิศทางจริง และตำแหน่งอาคารจะเหมือนกับของภาพที่ ๓

รูปที่ ๖ ภาพถ่ายดาวเทียมจาก google map แสดงตำแหน่งประตูน้ำคลองภาษีเจริญด้านแม่น้ำท่าจีน (ในกรอบสี่เหลี่ยมสีเหลือง) ลูกศรชี้ทิศทางการมองของรูปที่ ๑-๕

ก่อนจะเลือนหายไปจากความทรงจำ ตอนที่ ๒๙ การทิ้งระเบิดประตูน้ำคลองภาษีเจริญ MO Memoir : Thursday 1 November 2555

รูปที่ ๑ เวลา : ๑๘ เมษายน พ.ศ. ๒๔๘๘ (ค.ศ. ๑๙๔๕) สถานที่ : ประตูน้ำคลองภาษีเจริญ

(รูปจาก http://www.iwm.org.uk)

รูปที่ ๑ ในหน้าที่แล้วผมไปพบในเว็บของ Imperial War Museum มีคำบรรยายภาพกำกับดังนี้

"Low-level oblique photograph taken from a Consolidated Liberator B Mark VI showing a bomb exploding on on the east end of the lock gates of the Klong Phasi Charoen canal, Thailand, during a daylight raid by aircraft of No. 356 Squadron RAF on the Bangkok canal system, which was being used by the Japanese as an alternative communications route to the city.

Label : Photograph taken from a Consolidated Liberator B Mark VI of No. 356 Squadron showing a bomb exploding on lock gates on the Khlong Phasi Charoen canal near Bangkok in Thailand, 18 April 1945"

ก่อนหน้านี้เคยเล่าถึงการทิ้งระเบิดสะพานรถไฟข้ามแม่น้ำสายต่าง ๆ ในประเทศไทยของกองกำลังฝ่ายพันธมิตร การขนส่งทางรถไฟนั้นสามารถที่จะขนทั้งคนและสิ่งของเป็นจำนวนมาก เดินทางเป็นระยะทางไกล ได้ในเวลาอันสั้น ดังนั้นในช่วงสงคราม เส้นทางรถไฟจึงเป็นเป้าหมายหลักเป้าหมายหนึ่งของการโจมตี

ในช่วงแรกที่กองทัพอังกฤษต้องถอยร่นไปตั้งหลักอยู่ในอินเดีย ประเทศไทยยังอยู่นอกรัศมีทำการของเครื่องบินทิ้งระเบิด แต่เมื่อกองทัพญี่ปุ่นในพม่าเริ่มถอยร่นมาทางตะวันออก สนามบินที่เคยอยู่ไกลไปทางตะวันตกก็สามารถย้ายมาทางตะวันออกได้มากขึ้น ประกอบกับเครื่องบินรุ่นใหม่ที่มีรัศมีทำการไกลขึ้น ทำให้ประเทศไทยอยู่ในรัศมีการทิ้งระเบิดจากเครื่องบินของฝ่ายพันธมิตร และเป้าหมายหลักเป้าหมายหนึ่งของฝ่ายพันธมิตรคือเส้นทางลำเลียงยุทธปัจจัยไปยังประเทศพม่า ซึ่งก็คือเส้นทางรถไฟจากกรุงเทพ มุ่งไปยังชุมทางหนองปลาดุก แยกไปกาญจนบุรี และเข้าไปยังพม่าทางด้านด่านเจดีย์สามองค์

วัสดุหลักที่ใช้ในการสร้างทางรถไฟคือเหล็ก ทั้งเหล็กที่นำมาสร้างเป็นรางและสร้างเป็นสะพาน เหล็กที่ใช้สร้างรางและสะพานในประเทศไทยนั้นต้องนำเข้ามาจากต่างประเทศ เช่นนำมาจากอังกฤษ ในช่วงสงครามเมื่อการนำเข้าเหล็กถูกปิดกั้น กองทัพญี่ปุ่นจึงต้องใช้การรื้อรางและสะพานจากเส้นทางต่าง ๆ ที่ไม่มีความสำคัญทางทหารจากประเทศอื่นที่เข้าไปยึดครอง มาใช้ในการสร้างทางรถไฟและสะพานเหล็กในประเทศไทย 

 

ทีนี้พอเส้นทางถูกทิ้งระเบิดเรื่อย ๆ เส้นทางที่สามารถรื้อมาซ่อมแซมได้ก็ลดลงไปเรื่อย ๆ จนในที่สุดก็ไม่มีวัสดุที่จะนำมาซ่อมแซมระบบรางและสะพาน การขนส่งทางรถไฟก็เกิดปัญหา ก็เลยต้องหาทางอื่นแทน และเส้นทางสัญจรหลักที่ประเทศไทยมีมานานแล้วคือระบบคลองและแม่น้ำ

เส้นทางน้ำเส้นทางหนึ่งที่สามารถใช้เดินทางจากกรุงเทพ (แม่น้ำเจ้าพระยา) ไปกาญจนบุรีได้คือใช้เส้นทางคลองบางกอกใหญ่ เข้าคลองภาษีเจริญ ไปออกแม่น้ำท่าจีน จากนั้นเข้าคลองดำเนินสะดวก เพื่อไปออกแม่น้ำแม่กลอง ซึ่งก็จะสามารถเดินทางต่อไปยังจังหวัดกาญจนบุรีได้

หลังจากเส้นทางรถไฟมุ่งหน้าจากกรุงเทพไปภาคเหนือ ภาคตะวันตก และภาคใต้ ถูกทำลาย ทำให้กองทัพญี่ปุ่นต้องหันมาพึ่งพาการขนส่งทางเรือแทน ในเอกสาร 10th Air Force Report ฉบับประจำวันที่ ๑ เดือนมิถุนายน ค.ศ. ๑๙๔๕ (พ.ศ. ๒๔๘๘) กล่าวไว้ว่า จากการตรวจการในเดือนมีนาคม (ค.ศ. ๑๙๔๕) พบว่ากองทัพญี่ปุ่นใช้การลำเลียงทหารและยุทธปัจจัยโดยใช้เส้นทางน้ำ (รูปที่ ๒) ดังนั้นในวันที่ ๑๘ เมษายนปีเดียวกัน จึงได้ส่งเครื่องบินทิ้งระเบิด Liberator จำนวน ๖ ลำเข้าโจมตี "Damneun Saduak-Phareon Chaisri canal locks"

locks ในที่นี้ก็คือประตูกั้นน้ำนั่นเอง ชื่อคลองแรกก็ตรงตัวดีคือคลองดำเนินสะดวก แต่ชื่อคลองที่สองผมสงสัยว่าฝรั่งคงเรียกชื่อเพี้ยนไป ชื่อที่ถูกต้องควรจะเป็นคลองภาษีเจริญ ซึ่งจะไปตรงกับข้อมูลในรูปที่ ๑ ที่ระบุว่าเป็นการทิ้งระเบิดประตูน้ำที่คลองภาษีเจริญในวันที่ ๑๘ เมษายนปีเดียวกัน

รูปที่ ๒ ข้อมูลการทิ้งระเบิดประตูน้ำคลองภาษีเจริญที่มีการกล่าวถึงในเอกสาร 10th Air Force Report ฉบับประจำวันที่ ๑ เดือนมิถุนายน ค.ศ. ๑๙๔๕ (ตรงที่ขีดเส้นใต้สีแดง)

ตรวจสอบจากแผนที่ปัจจุบันทำให้สรุปได้ว่ามุมมองในรูปที่ ๑ เป็นมุมมองประตูน้ำบริเวณวัดปากน้ำในปัจจุบัน (เพราะมีเกาะกลางอยู่ตรงกลางคลอง มีประตูน้ำทั้งด้านซ้ายและด้านขวา) โดยเป็นการมองจากตะวันออกไปทางตะวันตก (เครื่องบินบินมาจากทิศตะวันตก ทิ้งระเบิดและบินเลยต่อไปทางทิศตะวันออก) รูปที่ถ่ายนั้นเป็นการถ่ายรูปจากทางด้านท้ายเครื่องบินมองย้อนหลังกลับไป