การไหว้แบบไทย MO Memoir : Wednesday 10 July 2556

ช่วงตั้งแต่เปิดเทอมที่ผ่านมา ผมรู้สึกแปลก ๆ กับโปสเตอร์ตัวหนึ่งที่มีการนำมาวางไว้ทั่วมหาวิทยาลัย (โดยหน่วยงานใดก็ไม่รู้ เดาว่าน่าจะเป็นส่วนของกิจการนิสิต) คือเป็นรูปนิสิตหญิงยืนประนมมือไหว้ที่ระดับอก และมีข้อความติดเอาไว้ว่า "อนุรักษ์ความเป็นไทย ในโลกาภิวัฒน์" (ดูรูปข้างล่าง)
 

ที่ผมสงสัยคือ เขาต้องการสื่ออะไร ยกมือไหว้ หรือยืนฟังเทศน์ แต่โดยส่วนตัวคิดว่าการยืนฟังเทศน์มันไม่ใช่ขนบธรรมเนียมไทย

ในหน้าเว็บเครือข่ายกาญจนภิเษก (http://www.kanchanapisek.or.th/kp8/mthai/res.html) ในหัวข้อการแสดงความเคารพนั้น ได้ให้รายละเอียดวิธีการแสดงความเคารพตามขนบธรรมเนียมประเพณีไทย ซึ่งขอคัดลอกมาบางเรื่องดังนี้

๑. การประนมมือ (อัญชลี)

ประนมมือให้นิ้วมือแนบชิดกัน ฝ่ามือราบ ปลายนิ้วตั้งขึ้น แขนแนบตัวระดับอก ไม่กาง ศอก ทั้งชายและหญิงปฏิบัติเหมือนกัน การประนมมือนี้ใช้ใน การสวดมนต์ ฟังพระสวดมนต์ ฟัง พระธรรมเทศนา และขณะพูดกับพระสงฆ์ซึ่งเป็น ที่เคารพนับถือ เป็นต้น (ดูรูปข้างบน)

๒. ไหว้ (วันทนา)

การไหว้เป็นการแสดงความเคารพโดยการประนม มือให้นิ้วชิดกันยกขึ้นไหว้ การไหว้แบบ ไทยแบ่งออกเป็น 3 แบบ ตามระดับของบุคคลดังนี้

ระดับที่ 1 การไหว้พระ ได้แก่การไหว้พระรัตนตรัยรวมทั้งปูชนียวัตถุและปูชนีย สถานที่เกี่ยวกับพระพุทธศาสนา ในกรณีที่ไม่สามารถกราบแบบเบญจางคประดิษฐ์ได้ โดยประนมมือให้ปลายนิ้วชี้ "จรดส่วนบนของหน้าผาก"
 

ชาย ยืน แล้วค้อมตัวลงให้ต่ำพร้อมกับยกมือขึ้น ไหว้

หญิง ยืนแล้วย่อเข่าลงให้ต่ำโดย ถอยเท้าข้างใดข้างหนึ่งตามถนัด พร้อมยกมือ ขึ้นไหว้

ระดับที่ 2 การไหว้ผู้มีพระคุณและผู้มีอาวุโส ได้แก่ พ่อ แม่ ปู่ ย่า ตา ยาย ครู อาจารย์ และผู้ที่เราเคารพนับถืออย่างสูง โดยประนมมือให้ปลายนิ้วชี้ "จรดระหว่างคิ้ว"

ชาย ยืนแล้วค้อมตัวลงน้อยกว่าระดับ การไหว้พระ พร้อมกับยกมือขึ้นไหว้

หญิง ยืนแล้วย่อเข่าลงน้อยกว่าระดับการไหว้พระ โดยถอยเท้าข้างใดข้างหนึ่งพร้อมกับยกมือ ขึ้นไหว้

ระดับที่ 3 การไหว้บุคคลทั่ว ๆ ไปที่เคารพนับถือหรือผู้มีอาวุโส รวมทั้งผู้ที่เสมอกันโดยประนมมือยกขึ้นให้ปลายนิ้วชี้ "จรดปลายจมูก"

ชาย ยืนแล้วค้อมตัวลง น้อยกว่าระดับการไหว้ผู้มีพระคุณ พร้อมกับ ยกมือขึ้นไหว้

หญิง ยืนแล้วย่อเข่าลง น้อยกว่าระดับการไหว้ผู้มีพระคุณ โดยถอยเท้าข้างใดข้างหนึ่งเล็กน้อย พร้อมกับยกมือขึ้นไหว้

ในการไหว้ผู้เสมอกันทั้งชายและหญิงให้ยกมือขึ้นไหว้พร้อมกันหรือในเวลาใกล้เคียงกัน ในกรณีที่ทำพร้อมกันเป็นหมู่คณะควรจะนัดหมายให้ทำอย่างเดียวกัน

การไหว้ตามมารยาทไทยเช่นนี้ ปฏิบัติให้เรียบ ร้อยนุ่มนวลด้วยความสำรวมจึงจะดูงาม

๓. การรับความเคารพ

เมื่อผู้น้อยมาทำความเคารพ ควรรับความเคารพด้วยการประนมมือหรือค้อมศีรษะรับตามควรแก่กรณี (ตรงนี้ในเว็บไม่ได้ให้รายละเอียดการประนมมือเอาไว้ แต่ทั่วไปที่ปฏิบัติกันผู้ใหญ่จะประนมมือที่ระดับหน้าอกที่เรียกกันว่ารับไหว้)

ที่นำมาข้างต้นเป็นรูปแบบการไหว้ที่ได้เรียนรู้มาแต่เด็ก อีกอย่างที่ได้เรียนมาแต่เด็กก็คือการไหว้ที่ยกมือขึ้นประนมไว้ที่ระดับหน้าอกนั้นมีไว้สำหรับ "ให้ผู้ใหญ่รับไหว้ผู้ที่อ่อนกว่า" และสำหรับ "นั่งสวดมนต์ ฟังเทศน์ ฟังธรรม" (ตามข้อ ๑.) แต่ท่านี้กลับเป็นท่าที่รู้สึกว่ามีการเผยแพร่กันมากเหลือเกิน ไม่ว่าจะเป็นท่าที่พนักงานต้อนรับใช้ต้อนรับแขก ภาพโปสเตอร์ประชาสัมพันธ์ของร้านค้าต่าง ๆ แม้กระทั่งชาวต่างชาติเวลายกมือไหว้ก็ยังเห็นทำแบบนี้ (คือเขาคงคิดว่าการไหว้คือการยกมือประนมที่ระดับหน้าอก แต่เรื่องนี้จะไปโทษเขาไม่ได้ ต้องกลับมาดูว่าเราให้เขาเรียนรู้วัฒนธรรมของเราอย่างไร) และตอนนี้ก็เห็นลามมาถึงภาพเชิญชวนรณรงค์ให้ "อนุรักษ์" วัฒนธรรมไทยในมหาวิทยาลัย บางหน้าเว็บที่สอนการไหว้นั้นเอารูปนิสิตมหาวิทยาลัย (มีการบอกด้วยว่าเป็นฑูตวัฒนธรรม) ยกมือขึ้นประนมที่ระดับอกเพื่อไหว้อาจารย์ โดยอาจารย์ก็ยกมือขึ้นรับไหว้ที่ระดับอกเช่นเดียวกัน
  

ผมมองว่าถ้าอยากรณรงค์ให้อนุรักษ์วัฒนธรรมในเรื่องการไหว้ในการทักทายกัน ก็ควรแสดงท่าไหว้ที่ถูกต้อง ซึ่งมันมีหลายแบบและขึ้นอยู่กับระดับบุคคลที่จะทำการไหว้ แต่ถ้าไม่อยากให้มีอะไรบังหน้าตานายแบบนางแบบ ก็ควรหาภาพทำกิจกรรมอย่างอื่นที่ไม่ใช่ยกมือไหว้แบบแปลก ๆ นี้ และถ้าอยากจะบอกว่าสิ่งที่ผมเคยเรียนมาตั้งแต่เด็กนั้นเป็นสิ่งล้าสมัย ปัจจุบันนั้นเปลี่ยนแปลงไปแล้ว ก็ไม่ควรนำคำว่า "อนุรักษ์" มาใช้ในโปสเตอร์ดังกล่าว

โปสเตอร์รณรงค์การไหว้ที่ผมเห็นว่าดีนั้นกลับเป็นโปสเตอร์เล็ก ๆ มีไม่กี่แผ่นติดอยู่ที่ประตูทางเข้าโรงเรียน ลองดูเอาเองแล้วกันว่าเมื่อเห็นแล้วรู้สึกแตกต่างกันหรือไม่อย่างไร